Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Haklar, cemiyet süresince insanoğluın cidden nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Türe değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene etkilemek, maşeri ömürın gerçekleşmesini uydurmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin huzursına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kategorik namuslu kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanoğluın gidiş ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte haklar, isim davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-doğa ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan gözlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini uydurmak maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların bütünüdür. Henüz yaygın bir tanılamamıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri yaşyalnız düzenidir. Haklar Sözcük Valörı Haklar kelimesi Arabi “kazanç” kökünden gelir ve kazanç kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazanç” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na bakarak haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk demeında da kullanılır. Uygulayım Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir tanılamam konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Belirli bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi süresince asliye olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş alan kısmına Özel Haklar, zevat ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun temellıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun fehamet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde emsal nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları karışmak sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kısım mantinota; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabil ayrımlı haklar dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut politik gözleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun uygulamalı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet süresince canlı insanoğluın, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun konstrüksiyonsından meydana gelen ihtiyaçlarını huzurlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni ömürın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun natürel konstrüksiyonsına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına makul olmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de merbutdır; konuşu yokluklara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir tertip şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik tanılamamıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere dü ayrımlı anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında kişisel bir özelliği deyimler. Kişi her devran haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni görmek uğrunda daima ve değsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak fehvaı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar alanında hukuki fehamet olarak güfte konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineermiş kurallar yekpareü olarak haklar, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve sömürmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini sineerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum mevcut düzeni muhafaza etmek, gerekse onu değsoruntirmeyi meşrulaştırmak sinein her devran adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta huzurmıza oturmuş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması gereken haklar demeında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut haklar düzenlerinin namına makul olup olmadığı açısından bir fehamet ve yorum ölçüsü olur. Gene bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif huzurlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşyalnız uyacak, hem de bu maşeri ömürın pasış süresince sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamlamaya çdüzenışacaktır.